Günümüzde birçok kas-iskelet sistemi sorununda kullanılan PRP tedavisi, vücudun kendi iyileştirme kapasitesini harekete geçiren tamamen doğal bir yöntemdir. Hastanın kendi kanından elde edilen trombositten zengin plazmanın sorunlu bölgeye uygulanmasıyla dokuların onarım sürecini destekler. Bu yazıda PRP’nin ne olduğunu, nasıl hazırlandığını ve kimlerde kullanıldığını ayrıntılı şekilde inceleyeceğiz.
PRP (Platelet Rich Plasma) Nedir?
PRP (Platelet Rich Plasma), yani Trombositten Zengin Plazma, hastanın kendi kanından elde edilen ve normal kana kıyasla çok daha yüksek oranda trombosit içeren biyolojik bir tedavi materyalidir. PRP’nin temel özelliği; hiçbir ilaç, katkı maddesi veya yabancı madde içermeyen, tamamen otolog (kişinin kendi vücuduna ait) bir ürün olmasıdır. Bu nedenle PRP, modern tıpta “doğal iyileştirme” yöntemleri arasında özel bir yere sahiptir.
PRP, santrifüj işlemiyle kandaki kırmızı kan hücreleri ayrıştırıldıktan sonra geriye kalan plazmanın içinde, 3–5 kat daha yoğun trombosit bulunan üst ve orta tabakalardan elde edilir. Bu yüksek trombosit yoğunluğu, PRP’yi tedavide değerli kılan büyüme faktörleri ve biyoaktif proteinlerin de normalden daha fazla bulunmasını sağlar.
Trombositten Zengin Plazmanın Biyolojik Yapısı
Trombositler, yalnızca kan pıhtılaşmasında rol alan hücreler değildir; aynı zamanda dokuların onarılmasında kritik rol oynayan büyüme faktörleri, sitokinler ve biyolojik sinyal molekülleri taşırlar. PRP içindeki bu büyüme faktörleri; hücre çoğalmasını, damar oluşumunu, kolajen sentezini ve doku iyileşmesini tetikleyen güçlü biyolojik uyarıcılardır.
Bunlar arasında PDGF, TGF-β, VEGF, IGF-1, EGF, FGF-2 gibi iyileşmenin çeşitli fazlarını yöneten faktörler bulunur. Bu nedenle PRP, hasarlı tendon, bağ, kas ve kıkırdak dokularında vücudun doğal onarım sürecini hızlandırmak için kullanılabilir.
PRP’nin Doğal ve İlaçsız Bir Tedavi Olması
PRP tamamen kişinin kendi kanından hazırlandığı için;
- Alerjik reaksiyon riski son derece düşüktür,
- Bulaşıcı hastalık taşıma riski yoktur,
- Vücuda yabancı bir madde verilmediğinden güvenlidir.
Bu özellikleriyle PRP, cerrahi dışı tedaviler arasında hem güvenli hem de biyolojik olarak uyumlu bir seçenek olarak kabul edilir.
PRP’nin Modern Ortopedideki Yeri
Son yıllarda PRP, ortopedi ve spor hekimliğinde rejeneratif tıbbın önemli bir parçası haline gelmiştir.
Kronik tendon yaralanmaları, bağ sorunları, kas yırtıkları, diz ve omuz kireçlenmeleri gibi birçok ortopedik durumda PRP uygulaması, vücudun kendi iyileşme mekanizmalarını harekete geçirerek destekleyici bir tedavi seçeneği oluşturur.
Dünya genelinde yapılan klinik çalışmalar, özellikle kısa sürede iyileşmeyen tendon hastalıklarında ve diz eklem kireçlenmesinde PRP’nin etkili olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle PRP, konservatif tedavilerin yetersiz kaldığı hastalarda cerrahi işlem öncesinde doğal bir ara basamak olarak sık tercih edilmektedir.
PRP Tedavisinin Amacı ve Etki Mekanizması
PRP tedavisinin temel amacı, vücudun doğal iyileşme sürecini hızlandırmak ve hasarlı dokularda onarım kapasitesini artırmaktır. PRP, bunu kişinin kendi kanından elde edilen yüksek yoğunluklu trombositlerin biyolojik etkileriyle gerçekleştirir.
Trombositlerin İyileştirmedeki Rolü
Trombositler yalnızca kanamayı durduran hücreler değildir; aynı zamanda iyileşme sürecinin ilk birkaç saatinde ve gününde devreye giren “biyolojik onarım hücreleri”dir. Trombositler hasarlı dokulara ulaştığında α-granüllerinden büyüme faktörlerini, sitokinleri ve rejeneratif proteinleri serbest bırakır.
Bu moleküller;
- Hücre çoğalmasını artırır
- Yeni damar oluşumunu (anjiyogenez) tetikler
- Fibroblast ve tenositleri aktive eder
- Kollajen üretimini artırır
Bu nedenle PRP’nin uygulandığı dokularda hem erken hem geç faz iyileşmesi hızlanır.
Büyüme Faktörleri ve Sitokinlerin İşlevi
PRP içinde yer alan PDGF, TGF-β, VEGF, IGF-1, EGF, CTGF, FGF-2 gibi büyüme faktörleri; iyileşme fazlarının tamamında aktif rol oynayarak hasarlı dokunun yeniden yapılanmasına katkı sağlar.
Bu faktörler:
- PDGF: Hücre göçünü ve proliferasyonunu artırır
- TGF-β: Kollajen sentezini tetikler, skar dokusunun olgunlaşmasını sağlar
- VEGF: Yeni damar oluşumunu başlatır
- IGF-1: Doku onarımında protein sentezini artırır
- FGF-2: Fibroblast çoğalmasını ve tendon yenilenmesini hızlandırır
Sitokinler ise inflamasyonun düzenlenmesini ve iyileşme ortamının optimize edilmesini sağlamaktadır.
Hasarlı Doku Üzerindeki Biyolojik Etkiler
PRP tedavisinin biyolojik etkileri çok boyutludur:
- Anti-enflamatuar etki:
PRP, özellikle eklem içi uygulamalarda inflamatuvar sitokinleri baskılayarak ağrıyı ve şişliği azaltır. Osteoartritte kritik rol oynayan IL-1β ve NF-κB yolaklarını inhibe ettiği gösterilmiştir. - Doku onarıcı etki:
Fibroblast ve tenosit aktivasyonunu artırarak tendon, bağ ve kas dokusunda biyolojik tamiri hızlandırır. - Hücre ölümünü azaltıcı etki:
PRP’nin anti-apoptotik etkisi, hasarlı dokuda hücre kaybını azaltır ve iyileşme sürecinde hücre bütünlüğünün korunmasını sağlar.
Ekstrasellüler Matrix (ECM) Üzerindeki Etkiler
ECM, dokuların “iskelet yapısı”dır. Tendon, ligament ve kıkırdak dokularının kalitesi ECM’in yoğunluğu ile belirlenir.
PRP uygulaması ECM üzerinde:
- Kollajen sentezini artırır (Tip I ve Tip III)
- Matriks metalloproteinaz dengesi üzerinden dokunun yeniden yapılanmasını düzenler
- Daha organize ve güçlü bir bağ dokusu oluşturur
Bu nedenle PRP, özellikle kronik tendinopatilerde iyileşme mekanizmasını yeniden başlatabilen önemli bir biyolojik uyarıcıdır.
PRP’nin Yara İyileşmesindeki Fizyolojik Mekanizması
Yara iyileşmesi 3 fizyolojik fazda gerçekleşir:
- İnflamatuvar Faz (ilk günler)
Plateletler erken fazda pik yapar, büyüme faktörleri ortama salınır. - Proliferatif Faz (1–2 hafta)
Fibroblastlar ve tenositler çoğalır, yeni damarlar oluşur. - Remodelling Fazı (aylar–1 yıl)
Kollajen lifleri güçlenir, dokular olgunlaşır.
PRP’nin bu fazlarda yaptığı iş, iyileşme hızını ve kalitesini artıran biyolojik bir “katalizör” görevi görmektir.
PRP Hangi Bileşenlerden Oluşur?
PRP, kişinin kendi kanından elde edilen tamamen biyolojik bir materyaldir ve içinde hiçbir ilaç, kimyasal ya da dış kaynaklı madde bulunmaz. PRP’nin temel bileşenleri şunlardır:
Plazma
Plazma, kanın sıvı kısmıdır ve su, proteinler, elektrolitler ve taşıyıcı moleküllerden oluşur. PRP’nin taşıyıcı ortamıdır.
Trombosit Hücreleri
Trombositler PRP’nin temel aktif bileşenidir. Normal kana göre 3–5 kat daha yoğun bulunur. İçerdikleri α-granüller sayesinde büyüme faktörlerini ve iyileştirici proteinleri ortama salarlar.
Büyüme Faktörleri
PRP’nin biyolojik etkilerinin çoğu, trombositlerin taşıdığı bu faktörler sayesinde gerçekleşir:
- PDGF (Platelet-Derived Growth Factor)
- TGF-β (Transforming Growth Factor Beta)
- VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor)
- IGF-1 (Insulin-Like Growth Factor)
- EGF (Epidermal Growth Factor)
- CTGF (Connective Tissue Growth Factor)
- FGF-2 (Fibroblast Growth Factor-2)
Bu büyüme faktörlerinin tamamı dokuların iyileşme sürecini hücresel düzeyde hızlandırır.
Lökosit Varlığına Göre PRP Sınıflandırması
PRP’nin türleri, içerdikleri lökosit (beyaz kan hücresi) miktarına göre sınıflandırılır:
- LR-PRP (Leukocyte-Rich PRP):
Lökositten zengin PRP- Tendon hastalıklarında bazı çalışmalarda faydalı
- Ancak kas dokusunda ek hasara yol açabileceği tartışılır
- LP-PRP (Leukocyte-Poor PRP):
Lökositten fakir PRP- Eklem içi uygulamalarda daha iyi tolere edilir
- Enflamatuvar yanıt daha azdır
Hangi PRP türünün tercih edileceği, tıbbi duruma ve hedef dokuya göre belirlenir.
PRP İçinde Hiçbir İlaç Bulunmaması
PRP tamamen otolog, yani hastanın kendi kanından oluşan doğal bir üründür.
- İlave ilaç yoktur
- Kimyasal katkı yoktur
- Alerjik reaksiyon riski çok düşüktür
Bu nedenle PRP düşük riskli biyolojik tedaviler arasında yer alır.
PRP Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
PRP tedavisi, kas-iskelet sistemi hastalıklarında vücudun kendi iyileştirme gücünü artırdığı için özellikle kronik, tekrarlayan ve iyileşmesi yavaş ilerleyen durumlarda tercih edilir. Son yıllarda yapılan klinik çalışmalar; tendon, bağ, kas ve eklem sorunlarında PRP’nin önemli bir biyolojik destek sunduğunu göstermektedir.
Aşağıda PRP’nin en sık uygulandığı hastalık grupları detaylı şekilde açıklanmıştır.
Diz Ekleminde
• Diz Kireçlenmesi (Osteoartrit)
Diz osteoartriti, PRP’nin en güçlü etki gösterdiği alanlardan biridir.
PRP eklem içi inflamasyonu azaltır, kıkırdak hücrelerinin korunmasına yardımcı olur ve eklem sıvısının kalitesini artırır. Özellikle orta evre kireçlenmede belirgin ağrı azalması ve fonksiyon artışı görülebilir.
• Menisküs Yaralanmaları
Menisküsün kendini iyileştirme kapasitesi düşüktür. PRP, menisküs dokusunda hücresel aktiviteyi artırarak onarımı destekler. Cerrahi gerektirmeyen, stabil menisküs yırtıklarında tamamlayıcı tedavi olarak uygulanabilir.
• Bağ Yaralanmaları
Özellikle MCL (iç yan bağ) gibi kanlanması iyi olan bağlarda PRP’nin iyileşmeyi hızlandırdığı gösterilmiştir.
Diz bağ zedelenmelerinde ağrı azalması ve fonksiyon artışı sağlamada etkili bir yöntemdir.
• Patellar Tendinit (Jumper’s Knee)
Patellar tendonun tekrarlayan yüklenmelere bağlı dejenerasyonunda PRP; tendon hücrelerinin çoğalmasını, kollajen sentezini ve tendonun biyolojik iyileşmesini destekler. Sporcularda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Omuz Ekleminde
• Rotator Cuff (Supraspinatus vb.) Yırtıkları ve Tendinopati
Rotator cuff hastalıklarında PRP, tendon dokusunun iyileşme kapasitesini artırır ve ağrıyı azaltır. Cerrahi gerektirmeyen hafif-orta düzey yırtıklarda veya tendinozis durumunda sık tercih edilir.
• Tendinozis
Omuz tendonlarında kronik dejenerasyon (tendinozis) olduğunda PRP, hasarlı hücrelerin yenilenmesini ve yeni kollajen oluşumunu destekler.
• Biceps Patolojileri
Uzun baş biceps tendinitleri ve tendinozislerinde PRP, tendon içi biyolojik iyileşmeyi hızlandırarak ağrıyı azaltabilir.
• SLAP Lezyonları
Labrum ile ilişkili bu patolojide PRP, özellikle cerrahi dışı tedavi yaklaşımında eklem içi biyolojik iyileşmeyi desteklemek için kullanılabilir.
Dirsek Ekleminde
• Tenisçi Dirseği (Lateral Epikondilit)
PRP’nin en güçlü kanıta sahip olduğu hastalıklardan biridir.
Kronik tendon hasarında PRP, fibroblast aktivitesini artırır ve uzun vadede belirgin iyileşme sağlar.
• Golfçü Dirseği (Medial Epikondilit)
İç yan epikondil bölgesindeki tendon dejenerasyonunda PRP, tendonu onarıcı etki gösterir ve ağrıyı azaltır.
Kalça Ekleminde
• Kalça Kireçlenmesi
PRP, kalça ekleminde inflamasyonu azaltarak ağrıyı hafifletir ve eklem hareket açıklığını iyileştirebilir.
• Labrum Yaralanmaları
Kalça labrumu zedelenmelerinde PRP, labrum çevresi dokuların iyileşmesini ve eklem stabilitesinin artmasını destekler.
Ayak Bileğinde
• Bağ Yaralanmaları
Ayak bileği burkulmalarında görülen bağ zedelenmelerinde PRP, dokunun hızlı ve sağlam iyileşmesine katkı sağlar. Sporcularda sık uygulanır.
• Kıkırdak Hasarları
Osteokondral lezyonlar veya kıkırdak aşınmalarında PRP; inflamasyonu azaltır, kıkırdak hücrelerinin metabolizmasını düzenler ve eklem içi biyolojik ortamı iyileştirir.
Kas Yaralanmaları
• Hamstring Yırtıkları
Kas içinde meydana gelen mikro ve makro yırtıklarda PRP, kas liflerinin yeniden yapılanmasını hızlandırır ve spora dönüş süresini kısaltabilir.
• Quadriceps Yaralanmaları
Quadriceps kasındaki yırtık veya zorlanmalarda PRP, kas dokusunun rejenerasyonunu artırır.
• Gastrocnemius (Kalf) Yaralanmaları
Sporcularda sık görülen bu kas yaralanmalarında PRP; iyileşmeyi hızlandırarak kas kuvvetinin toparlanmasına yardımcı olur.
Kaynaması Gecikmiş Kırıklar (Delayed Union)
Kırık iyileşmesinin geciktiği durumlarda PRP, kemik iyileşmesinde rol alan büyüme faktörlerini artırarak yeni kemik oluşumunu (ossifikasyon) destekleyebilir.
Bu nedenle ortopedide “biyolojik stimülatör” olarak kırık iyileşmesinde tamamlayıcı terapi şeklinde kullanılabilir.
Sonuç
PRP (Platelet Rich Plasma) tedavisi, modern ortopedi ve spor hekimliğinde vücudun kendi biyolojik iyileştirme gücünü kullanan yenilikçi bir rejeneratif tedavi yöntemidir. Hastanın kendi kanından elde edilen trombositten zengin plazma, içerdiği büyüme faktörleri ve biyolojik proteinler sayesinde; tendon, bağ, kas ve eklem dokularında doğal onarımı destekler, inflamasyonu düzenler ve iyileşme sürecini hızlandırır.
Özellikle kronik tendinopatiler, eklem kireçlenmeleri, bağ yaralanmaları ve kas yırtıkları gibi iyileşmesi güç hastalıklarda PRP; cerrahi dışı, güvenli ve tamamlayıcı bir tedavi seçeneği olarak öne çıkmaktadır. Uygulamanın tamamen otolog olması nedeniyle alerjik reaksiyon veya bulaşıcı hastalık riski çok düşüktür.
Elbette PRP mucizevi bir çözüm değildir; hastalığın evresine, dokunun durumuna, kullanılan PRP türüne ve uygulama protokolüne göre etkinliği değişiklik gösterebilir. Ancak güncel bilimsel veriler, doğru endikasyonda uygulandığında PRP’nin ağrı ve fonksiyon açısından önemli klinik iyileşmeler sağlayabildiğini göstermektedir.
Sonuç olarak PRP, konservatif yöntemlerle yeterli iyileşme sağlanamayan kas-iskelet sistemi sorunlarında, doğal iyileşmeyi tetikleyen etkisiyle modern tıpta önemli bir tedavi aracı haline gelmiştir.
Kaynakça
Kaynakça
Aşağıdaki kaynaklar PRP ile ilgili güncel bilimsel literatürden ve senin verdiğin akademik makaleden derlenmiştir:
- Yılmaz B, Kesikburun S. Plateletten Zengin Plazma Uygulamaları. Türk Fiz Tıp Rehabil Derg 2013;59:338-44.
- Marx RE. Platelet-rich plasma (PRP): what is PRP and what is not PRP? Implant Dent. 2001;10:225–238.
- Nguyen RT, Borg-Stein J, McInnis K. Applications of platelet-rich plasma in musculoskeletal and sports medicine: an evidence-based approach. PM R. 2011;3:226–250.
- Foster TE, Puskas BL, Mandelbaum BR, Gerhardt MB, Rodeo SA. Platelet-rich plasma: from basic science to clinical applications. Am J Sports Med. 2009;37:2259–2272.
- van Buul GM et al. Platelet-rich plasma releasate inhibits inflammatory processes in osteoarthritic chondrocytes. Am J Sports Med. 2011;39:2362–2370.
- de Mos M et al. Can platelet-rich plasma enhance tendon repair? Am J Sports Med. 2008;36:1171–1178.
- Schnabel LV et al. Platelet rich plasma (PRP) enhances anabolic gene expression patterns in flexor digitorum superficialis tendons. J Orthop Res. 2007;25:230–240.
- Peerbooms JC et al. Positive effect of autologous platelet concentrate in lateral epicondylitis: a double-blind randomized controlled trial. Am J Sports Med. 2010;38:255–262.
- Patel S et al. Treatment with platelet-rich plasma is more effective than placebo for knee osteoarthritis. Am J Sports Med. 2013;41:356–364.
- Spaková T et al. Treatment of knee joint osteoarthritis with autologous PRP in comparison with hyaluronic acid. Am J Phys Med Rehabil. 2012;91:411–417.
- Rha DW et al. Ultrasound-guided PRP injection vs. dry needling for rotator cuff disease: randomized controlled trial. Clin Rehabil. 2013;27:113–122.